"Het is onwaarschijnlijk dat KLM omvalt", zegt De Wit
geruststellend. Dan vervolgt hij met serieuze blik: "De prijzen gaan
wel omlaag. Je ziet nu al dat KLM
driftig adverteert met lage prijzen. Het aantal passagiers uit de
Nederlandse markt daalt op maandbasis nu ongeveer 20 procent. Dat betekent
dat het totale aantal passagiers, inclusief alle overstappers, op Schiphol
met bijna 12 procent aan het zakken is. Dat zijn ernstige cijfers."
Crisis in cijfers
De crisis raakt de luchtvaartsector inderdaad hard. De hoeveelheid vracht
daalt sinds begin 2009 met bijna 25 procent per maand, blijkt uit cijfers
van de IATA. Ook het aantal passagiers loopt terug.
Luchtvaartmaatschappijen reageren wel door vluchten te schrappen – zoals Air
France-KLM aankondigde – maar alleen al in Europa daalt de vraag met 5,7
procent, terwijl de capaciteit 3,6 procent is teruggebracht.
Zo’n terugloop van vraag heeft niet alleen gevolgen voor de maatschappijen met
toestellen in de lucht, maar ook voor de andere bedrijven en organisaties in
de luchtvaartsector. De Wit: "Het is een weefsel, dat samenhangt. Het
wegvallen van passagiers en transport voel je door de hele waardeketen heen."
Gevolgen grijpen om zich heen
Minder passagiers betekent ook minder inkomsten voor de luchthavens, die een
vergoeding per passagier vragen aan de airlines. Ze heffen ook een bedrag
per geland en gestegen vliegtuig, en verliezen dus eveneens geld als
vluchten geschrapt worden. Dan zijn er nog de luchtnavigatie-organisaties
(luchtverkeersleiding), die ook een bedrag per vliegbeweging heffen. Minder
vliegbewegingen betekent minder inkomsten.
Zelfs de vliegtuigbouwers, toch een industrie met lange orderperioden, worden
geraakt door de huidige crisis. De Wit: "Begin 2008 hadden Boeing en
Airbus meer orders dan ooit tevoren. Nu proberen luchtvaartmaatschappijen
hun bestelling weg te duwen, op
de lange baan te schuiven."
Het einde is nog niet in zicht, zegt De Wit. En hoe de luchtvaartindustrie er
uiteindelijk uit zal zien, weet hij nog niet. "We kunnen pas nadenken
over de mogelijke gevolgen als we weten hoelang de crisis gaat duren. En
daar moeten we volgens mij niet al te opgewekt over zijn."
Schokdempers helpen
Tot nog toe vielen de gevolgen nog mee in de luchtvaartindustrie, legt De Wit
uit. De vliegmaatschappijen hebben een aantal schokdempers waarmee ze de
teruglopende vraag kunnen opvangen. Zo kunnen ze de prijs van een stoel
verlagen, zoals KLM nu doet. "Dat kunnen ze zelfs door het break
even-punt heen doen", zegt De Wit. Een lege stoel is heel duur,
maar vliegt wel mee met het vliegtuig. Dan kan er beter iemand inzitten die
een lage prijs heeft betaald.
Een tweede demper is het verlagen van de bezettingsgraad of het vliegen met halflege
vliegtuigen, zoals nu gebeurt. Dan blijven de verkeersbewegingen gelijk
en dus de inkomsten voor navigatiecentra en, deels, de luchthavens. Ook de
derde demper wordt al toegepast: de verschuiving van de zakelijke naar de
particuliere markt.
Maar niet allemaal
Dat is overigens wel een aderlating, volgens De Wit: "Travel
budgets van bedrijven zijn bevroren. Het aantal zakelijke tickets is
dramatisch omlaag gegaan, terwijl dat normaliter de ruggengraat van het
luchtvervoer is. Het zijn toch de beter betaalde plaatsen."
Niet alle schokdempers werken in de huidige crisis. Vracht, ook een kurk
waarop een luchtvaartmaatschappij kan voortdrijven, zakt nu nog sneller weg
dan passagiers. En uitwijken naar andere landen heeft ook geen zin. "Nooit
eerder was het wereldwijde bruto 'nationaal' product in de min. Je zag
altijd compenserende bewegingen, ging het op de ene plaats niet goed, dan
konden luchtvaartmaatschappijen elders winst maken. Dat lukt nu niet."
Een oplossing ontbreekt
Een oplossing voor de huidige problemen, heeft De Wit niet. De prijsvechters
vormen evenmin het antwoord. De meeste zijn te klein om de crisis te
overleven. Grote spelers Ryanair
en Easyjet hebben flinke orders voor nieuwe toestellen geplaatst. "Die
krijgen ze nu binnen. Wat moeten ze met al die extra capaciteit? En de
vliegtuigen aan de grond laten staan is kapitaalvernietiging", aldus De
Wit.
Sowieso signaleert de luchtvaarteconoom een consolidatie bij de
vliegmaatschappijen. "Je ziet nu al dat de kleintjes het niet op kunnen
vangen. SAS
en Austrian Airlines staan in de verkoop. Alleen de grote traditionele
maatschappijen blijven over."
Zelfs de overheid kan geen uitweg bieden. Het opheffen van de vliegtaks zou
heus wel helpen, maar alleen in Nederland. En de crisis is wereldwijd. "We
moeten het uitzweten."
Licht aan de horizon
Toch ziet De Wit ook licht aan de horizon. "Het spel is volledig
veranderd maar we kennen de nieuwe spelregels nog niet. Slimmeriken zijn
juist nu met innovatie bezig. En dan gaat het niet alleen om bouten en
moeren, maar ook om innovatie van business modellen en institutionele
verhoudingen."
Over drie jaar ziet de luchtvaartsector er anders uit, daarvan is De Wit
overtuigd. Maar hoe, dat weet hij nog niet. "Het is hartstikke spannend."
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl